πολιτική νηφαλιότητα

Η ενασχόληση των ανθρώπων με την πολιτική, αν και οφείλει να είναι επιδίωξη όλων των δημοκρατικών δυνάμεων, δεν αποτελεί κάποιου είδους καθήκον. Πρέπει να είναι μία συνειδητή επιλογή από εκείνους που αποφασίζουν με ανιδιοτέλεια να προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο. Στο παρόν κείμενο δεν θα ασχοληθούμε καθόλου με τους επαγγελματίες πολιτικούς, των οποίων άλλωστε η ανιδιοτέλεια αμφισβητείται ιδιαιτέρως, αλλά με όσους καθημερινούς ανθρώπους επιλέγουν να αφιερώνουν χρόνο και ενέργεια σε μια σταθερή εμπλοκή τους με την πολιτική, με όρους συμμετοχής και όχι μόνο παρακολούθησης.

Καθένας μας είναι ελεύθερος να θέσει προτεραιότητες στην ζωή του. Πέρα από την εργασία που είμαστε αναγκασμένοι να έχουμε για να βγάζουμε τα προς το ζην, ο υπόλοιπος χρόνος μας μπορεί να διαμοιράζεται σε διάφορες δραστηριότητες. Άλλοι επιζητούν τις γνωριμίες και την κοινωνικοποίηση, άλλοι τις νέες εμπειρίες, άλλοι την χαλάρωση, ίσως άλλοι τις γνώσεις, την περιπέτεια ή την αδρεναλίνη. Ωστόσο, η ενασχόληση με την πολιτική, όταν δεν είναι συγκυριακή αλλά γίνεται με συνείδηση και συνέπεια, οφείλει να αποτελεί πάνω απ' όλα ανιδιοτελή προσφορά προς τον πλησίον, στα όρια της αυτοθυσίας. Για όλες τις υπόλοιπες ανάγκες μας, μπορούμε να βρούμε άλλους τρόπους για να καλυφθούν.

Η πολιτική πρέπει να εξασκείται με νηφαλιότητα. Είναι ιδιαίτερα σημαντική υπόθεση για να γίνεται χωρίς σχέδιο, παρορμητικά. Κάθε συγκυρία πρέπει να έχει μελετηθεί εις βάθος, κάθε περίπτωση να εξετάζεται αναλυτικά. Ένα λάθος μπορεί να φέρει ανυπολόγιστες συνέπειες, ενώ αρκεί μια φορά να παρασυρθούμε απ' τους συναισθηματισμούς αγνοώντας πλήρως την λογική για να αποβεί καταστροφική. Μάλιστα, το χειρότερο είναι πως οι πιθανές αρνητικές επιπτώσεις των πολιτικών μας ενεργειών δεν επηρεάζουν μονάχα εμάς τους ίδιους μα και ανθρώπους γύρω μας, ορισμένες φορές μέχρι και ευρύτατα κοινωνικά κομμάτια.

Αντίθετα, αν επιτύχουμε να διατηρούμε ψυχραιμία στις κινήσεις μας, τα αποτελέσματα θα είναι πολύ πιο εγγυημένα. Αν εμβαθύνουμε σε κάθε περίσταση, συνδυάζοντας την διαρκή σφαιρική μελέτη με την νηφάλια αντιμετώπιση της εκάστοτε συγκυρίας, τα λάθη θα περιοριστούν πάρα πολύ. Ακόμη, δεν θα χανόμαστε μες στον χυλό της εποχής, αλλά θα διατηρούμε το στίγμα μας διακριτό. Η νηφαλιότητα δεν σημαίνει αδράνεια και αργοπορία αλλά, ίσα-ίσα, συνήθως μια συνεχής πορεία από σίγουρες επιλογές είναι ταχύτερη από έναν συνδυασμό αλμάτων, πισωγυρισμάτων και αποπροσανατολισμών.

Το ζήτημα της ενεργούς πολιτικής ενασχόλησης είναι πολύ μεγάλο για να καταλήγει στην επιπολαιότηα ή στην παρόρμηση. Όπως επίσης, ακόμη μεγαλύτερη είναι η κοινωνική αδικία γύρω μας, η εξουσία που πνίγει χιλιάδες ανθρώπους και ο πόνος του λαού που πασχίζει να απαλυνθεί. Η εμπλοκή με την πολιτική δεν είναι καθήκον- όμως είναι υποχρέωσή μας, αν και εφόσον την επιλέξουμε, να γίνεται πάντοτε με ειλικρίνεια και νηφαλιότητα. Τα προβλήματα γύρω μας είναι πολλά, μα η ανθρωπότητα έχει καταφέρει να προχωρήσει μέσα στα χρόνια σε πολύ πιο δύσβατα μονοπάτια. Κι αν στην εποχή μας ορισμένοι απ' τους κινδύνους που μας απειλούν μοιάζουν υπαρξιακοί, ας αρχίσουμε από τώρα να προετοιμαζόμαστε ενδελεχώς και, με πίστη στις δυνάμεις της κοινωνίας, θα αποτελέσουν και αυτοί παρελθόν.

ο αντικρατισμός ως αφετηρία

Όταν είδα το κεφάλι να αποχωρίζεται από τον κορμό και να πέφτουν, χωριστά το ένα από το άλλο στο καλάθι, κατάλαβα, όχι μόνο με τη διάνοιά μου, αλλά με όλο μου το είναι, ότι καμιά δικαιολογία της υπάρχουσας τάξης και της προόδου δεν μπορεί να δικαιολογήσει αυτή την πράξη· και ότι ακόμα κι αν όλοι οι άνθρωποι του κόσμου, όποιες κι αν είναι οι θεωρίες στις οποίες στηρίζονται, πίστευαν από καταβολής κόσμου ότι αυτό είναι αναγκαίο, εγώ ξέρω ότι δεν είναι αναγκαίο, ότι είναι κακό.

(Λ. Τολστόι)

Η εξουσία είναι ο κύριος εχθρός μας, είναι αυτή που σε κάθε μορφή της τσακίζει την ζωή. Το κράτος αποτελεί τον κατεξοχήν φορέα εξουσίας, είναι η σιδερένια μπότα που αιώνια απειλεί να συντρίψει τα κεφάλια όσων τολμούν να ξεφεύγουν από τα προκαθορισμένα όρια. Κι εμείς, που αρχή και τέλος της ηθικής και πολιτικής μας διαδρομής είναι ο αγώνας για την εξάλειψη της εξουσίας, δεν θα μπορούσαμε ποτέ να συμβιβαστούμε με την ιδέα ότι όλη η μέλλουσα ιστορία θα σφραγιστεί από την παρουσία του κράτους πάνω από τις ζωές μας.

Κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και έχει την δική του ξεχωριστή πορεία. Αναμφίβολα, ένα οποιοδήποτε σύνολο ανθρώπων -στην περίπτωσή μας μία κοινωνία- αν θέλει να συμπορευτεί με κάποιο τρόπο και να αντιμετωπίσει τα κοινά του προβλήματα, θα πρέπει να ορίσει συγκεκριμένους κανόνες. Παράλληλα, θα πρέπει να εντοπίσει και τους τρόπους που αυτοί οι κανόνες θα τηρούνται από όλα τα άτομα που συναποτελούν το εν λόγω σύνολο. Ωστόσο, τα παραπάνω δεν συνεπάγονται σε καμία περίπτωση ότι θα θεωρήσουμε ποτέ φυσιολογικό το να βλέπουμε ανθρώπους να λιώνουν στις φυλακές, να τσακίζονται στο ξύλο από την αστυνομία ή να βασανίζονται στα ψυχιατρεία. Η αγάπη για την ελευθερία και ο σεβασμός για κάθε ζωή ξεχωριστά είναι πρωταρχικά στοιχεία συγκρότησης της προσωπικότητάς μας και δεν θα μπορούσαμε ποτέ να συνθηκολογήσουμε οριστικά με τον εγκλεισμό, τον έλεγχο και την καταστολή. Δεν έχουμε άλλη επιλογή, παρά να συνεχίζουμε να οραματιζόμαστε έναν κόσμο χωρίς κράτος και εξουσία, επιδιώκοντας να προχωράμε σταδιακά, όσο μπορούμε, προς αυτή την κατεύθυνση.

Για να μπορέσει να λειτουργήσει μία κοινωνία χωρίς κράτος, θα πρέπει να έχει βρει από πριν τα μοντέλα που θα χρησιμοποιήσει ώστε να συνεχίσει να είναι λειτουργική και να ανταποκρίνεται στις βασικές ανάγκες της. Χρειάζεται μια αργόσυρτη και επίμονη διαδικασία συνεχώς αυξανόμενης ωρίμανσης της κοινωνίας, προς την κατεύθυνση κατάκτησης της δυνατότητας συλλογικής διαχείρισης των ζωών μας, χωρίς καμία κεντρική εξουσία από πάνω μας. Η οριστική αποκαθήλωση του κράτους μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο αν ήδη έχει καλλιεργηθεί διάχυτα μες στην κοινωνία, σχεδόν σε κάθε μέλος της ξεχωριστά, μια συνείδηση βασισμένη στις αξίες της ευθύνης και της συντροφικότητας. Όλοι ανεξαιρέτως είναι υπεύθυνοι να συμμετέχουν στην συλλογική επίλυση των προβλημάτων της κοινότητας, αλλά και η κοινότητα συνολικά είναι πάντα εκεί να στηρίζει κάθε μέλος της. Μία τέτοια λογική, ακόμη κι αν σήμερα πιθανώς ακούγεται ουτοπική, αποτελεί πολύ βασική και διαδεδομένη μορφή κοινωνικής οργάνωσης μες στην ανθρώπινη ιστορία, στην οποία η έννοια του κράτους εμφανίζεται μόλις σε ένα μικρό διάστημά της.

Ο αντικρατισμός λοιπόν, καταρχήν οφείλει να αφουγκράζεται τον ανείπωτο πόνο που προκαλούν τα κράτη σε χιλιάδες ανθρώπους. Έστω κι αν οι στατιστικές ή οι θεωρίες έχουν την σημασία τους, από το μυαλό μας δεν μπορούν να βγουν τα ουρλιαχτά μες στα κελιά, τα δάκρυα στα κρεβάτια, τα σπασμένα κόκαλα σε κάποιο πεζοδρόμιο. Έχουμε μάθει να μην αγνοούμε την βαρβαρότητα και να την πολεμάμε ανυποχώρητα, ακόμη κι αν από κάποιους μπορεί να θεωρείται αναγκαία για την επιτάχυνση της "ευημερίας" και της "προόδου". Παράλληλα, το δεύτερο καθήκον του αντικρατισμού είναι να μπορεί σταδιακά να καταφάσκει στην προοπτική της γενικευμένης αυτοδιεύθυνσης, της συλλογικής διαχείρισης των ζωών μας σε ευρεία κλίμακα. Αναγκαία προϋπόθεση για αυτό είναι η διαρκής και μεθοδική οικοδόμηση ελεύθερων αυτοδιευθυνόμενων δομών, οι οποίες μπορεί αρχικά να είναι μικρού βεληνεκούς, αλλά θα λειτουργούν ως προάγγελοι του μεγάλου στόχου που ισχυριζόμαστε πως είναι εφικτός: της ακρατικής κοινωνίας. Μόνο μέσα από την πράξη θα διορθώσουμε τα λάθη μας, μόνο μέσα από την πράξη θα εμπνευστούν κι άλλοι άνθρωποι για τον ρεαλισμό της γενικευμένης αυτοδιεύθυνσης.

Ο άνθρωπος γεννιέται ελεύθερος. Ακόμη κι αν είναι πράγματι υποχρεωμένος να εξασφαλίζει μερικές βασικές ανάγκες του, ακόμη κι αν συνήθως επιθυμεί την σταθερότητα, την ασφάλεια και την ηρεμία, τίποτα δεν συνεπάγεται ότι είναι φυσιολογικό να υποβιβάζεται σε αριθμό μιας απέραντης μηχανής, να εξευτελίζεται διαρκώς κάτω από την σιδερένια μπότα του κράτους. Η ζωή προϋποθέτει την επιβίωση αλλά δεν περιορίζεται εκεί. Η ελεύθερη δημιουργικότητα μπορεί να ανθίσει μονάχα έξω από τα κρατικά πλαίσια, ο αληθινός πλούτος των ανθρώπων θα αποκαλυφθεί μόνο όταν οι ζωές μας θα βρίσκονται στα χέρια μας.

Αν θέλουμε να κάνουμε βήματα προς την κατεύθυνση της κατάργησης του κράτους, απαιτείται, όπως ειπώθηκε και νωρίτερα, η σταδιακή δημιουργία αυτοδιευθυνόμενων δομών, όλο και περισσότερων, όλο και πιο λειτουργικών. Ωστόσο, πέρα από αποτελεσματικές, οι δομές αυτές πρέπει ταυτόχρονα να παραμένουν σταθερά σε αντικρατική κατεύθυνση, χωρίς να χάνεται ο χαρακτήρας τους και χωρίς να αναπτύσσονται στο εσωτερικό τους εξουσιαστικά στοιχεία. Πρέπει δηλαδή να διαπνέονται από απόλυτη ελευθερία συζήτησης και κριτικής, καθώς και από ανοιχτή δυνατότητα συμμετοχής κάθε ατόμου σε αυτές, μέσω συγκεκριμένης προβλεπόμενης διαδικασίας. Ακόμη, η δομή-κοινότητα χρειάζεται να περιφρουρεί και να αναπτύσσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ανθρώπου, όχι να τα ομογενοποιεί, ενώ, την ίδια στιγμή, θα είναι πολύ παραγωγικό και απελευθερωτικό να καλλιεργείται η πνευματική σύνδεση ανάμεσα στα μέλη, η εμβάθυνση της μεταξύ τους επικοινωνίας και εμπιστοσύνης. Μόνο έτσι ο σκοπός γίνεται ουσιαστικότερα κατανοητός για τον καθένα και την καθεμία ξεχωριστά και μπορεί να μας εμπνεύσει να αφοσιωθούμε και να κοπιάσουμε για αυτόν.

Η μεγαλύτερη εγγύηση για την οριστική κατάργηση του κράτους είναι η συνείδησή μας. Αν κανένας δεν είναι πρόθυμος να υπακούσει στις κρατικές εντολές, αυτές αναπόφευκτα δεν θα εκτελεστούν. Αν η κοινωνία πάψει να αποδέχεται σιωπηρά το κράτος ως αναγκαίο κακό, τότε αυτό θα απομείνει ένα άδειο κουφάρι με κάγκελα και νόμους, ξεπερασμένο από την ιστορία. Αν κάθε άτομο είναι απολύτως διατεθειμένο να συμμετάσχει στην συλλογική διαχείριση των κοινών μας ζητημάτων χωρίς την παρουσία κράτους, με πολλή αποφασιστικότητα και υπομονή, τότε αυτό θα καταστεί περιττό. Πέρα από τους κανόνες και τα εργαλεία που θα ορίσουμε για να είναι οι συλλογικές μας διαδικασίες πιο αποτελεσματικές, καθένας μόνος του οφείλει να εξελίσσεται συνεχώς προς όλο και πιο αντιεξουσιαστικές κατευθύνσεις. Εντοπίζοντας και διακόπτοντας τις εξουσίες που πιθανώς ασκεί, πολεμώντας τις εξουσίες που επιχειρούν να ασκηθούν σε αυτόν και προσφέροντας πάντοτε βοήθεια σε όποιο άτομο αγωνίζεται εναντίον των εξουσιών που το περιτριγυρίζουν. Παράλληλα, πρέπει να προσπαθούμε να γινόμαστε διαρκώς όλο και πιο χρήσιμοι για την κοινότητα, να μεγιστοποιούμε την προσφορά μας σε αυτήν, να αναλαμβάνουμε ευθύνες και να τις εκπληρώνουμε με συνέπεια. Οι συνειδήσεις μας να καθορίζονται από την επιδίωξη της διαρκούς εσωτερικής μας αναγέννησης.

Ζούμε σε μια εποχή όπου τα κράτη χαρακτηρίζονται από ένα ολοένα αυξανόμενο επίπεδο ολοκληρωτισμού. Χρησιμοποιώντας τις εξελίξεις στους τομείς της τεχνολογίας και της επιστήμης, έχουν πλέον την δυνατότητα να ελέγχουν πολύπλευρα και πολύ βαθύτερα τον πληθυσμό. Η τεχνητή νοημοσύνη, η βιοτεχνολογία, η κυβερνητική, η πυρηνική βιομηχανία, όλες τους χρησιμοποιούνται από τα κράτη για να ενισχύουν την εξουσία τους. Είναι ξεκάθαρο πως οι λαοί είναι τραγικά άοπλοι απέναντι σε αυτές τις πανίσχυρες κρατικές μηχανές και κάθε ευθεία σύγκρουση μαζί τους θα τους οδηγούσε σε συντριβή· μόνο υιοθετώντας το δίπολο αντίσταση-δημιουργία έχουν ίσως ελπίδες να επικρατήσουν. Η κυρίαρχη τάξη και οι διαχειριστές της εξουσίας, εκμεταλλευόμενοι όλες τις σύγχρονες επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις, έχουν αποκτήσει τόσο τρομακτική δύναμη, που ο κίνδυνος μίας παγκόσμιας δυστοπίας ολοκληρωτικού ελέγχου μας κλείνει πονηρά το μάτι, δυστυχώς όχι από μακρινή απόσταση. Μόνο εμείς μπορούμε να αποτελέσουμε ανάχωμα, ειδάλλως οι κυρίαρχοι έχουν κάθε συμφέρον από την απόλυτη καθυπόταξή μας.

Ο αντικρατικός αγώνας συχνά δεν είναι ευχάριστος, είναι ένα δύσβατο μονοπάτι, μια αναμέτρηση με την συνείδησή μας. Δεν είναι όμως τόσο η επιθυμία μιας ουτοπίας που μας ωθεί στον αγώνα αυτόν, όσο ο φόβος και ο τρόμος της απουσίας του. Ένας κόσμος όπου το κράτος θα βασιλεύει σε κάθε πτυχή της κοινωνίας, σε κάθε σχέση ή επιλογή, σε κάθε κύτταρο και σκέψη του ανθρώπου, ένας τέτοιος κόσμος αποτελεί την απόλυτη κόλαση. Μες στις δυνατότητές μας είναι να μην φτάσουμε ως εκεί, να μην συναινέσουμε στην κτηνωδία. Οι άνθρωποι έχουν σχηματίσει ελεύθερες κοινότητες και κοινωνίες πολλές φορές μες στην ιστορία τους, δεν αποτελεί καν ευχή η δημιουργία τέτοιων, είναι ήδη καταγεγραμμένο γεγονός. Ο αντικρατικός αγώνας θα είναι μακρύς, χρονοβόρος και επίπονος, αλλά το αποτέλεσμα θα μας ανταμείψει και η σύγχρονη ιστορία ίσως αρχίσει να γράφεται για πρώτη φορά με πολύχρωμα γράμματα. Ως τότε, τρεις λέξεις μπορούν να καθοδηγούν την πορεία μας: σεμνότητα, συνείδηση, συνέπεια.

το αδιέξοδο του εθνομηδενισμού

Ἀνήκω σὲ μία χώρα μικρή. Ἕνα πέτρινο ἀκρωτήρι στὴ Μεσόγειο, ποὺ δὲν ἔχει ἄλλο ἀγαθὸ παρὰ τὸν ἀγώνα τοῦ λαοῦ, τὴ θάλασσα, καὶ τὸ φῶς τοῦ ἥλιου. (...) Σ᾿ αὐτὸ τὸν κόσμο, ποὺ ὁλοένα στενεύει, ὁ καθένας μας χρειάζεται ὅλους τοὺς ἄλλους. Πρέπει ν᾿ ἀναζητήσουμε τὸν ἄνθρωπο, ὅπου καὶ νὰ βρίσκεται.

(ομιλία του Γ. Σεφέρη το 1963 κατά την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας)

Ο τόπος μας, μάς ορίζει. Οι πρώτες μας εικόνες είναι τα ηλιόλουστα απογεύματα σε κάποιο μπαλκόνι, η υγρασία των πρωινών όταν οι γονείς μας έφευγαν για τη δουλειά, οι αυλές της Εκκλησίας που συναντιόνταν τα παιδιά. Μάθαμε την επανάσταση από τον Κανάρη και τον Διάκο, την αντίσταση από τον Βελουχιώτη και τον Πάτερ Ανυπόμονο, την προδοσία από τον Εφιάλτη, την σκέψη από τον Ευκλείδη και τον Σωκράτη, την ακεραιότητα από τον Μουστακλή, την τέχνη από τον Αισχύλο και τον Ελύτη, το θάρρος από τον Γλέζο και τον Παναγούλη. Δεν ήταν οι καλύτεροι που υπήρξαν ανά τον κόσμο, αργότερα ήρθαμε σε επαφή και με άλλους πιθανώς σπουδαιότερους στο αποτύπωμά τους, ωστόσο όλοι οι παραπάνω ήταν αυτοί που εμείς γνωρίσαμε πρώτα, εκείνοι μέσω των οποίων νοηματοδοτήσαμε αυτές τις έννοιες κι έπειτα καθορίσαμε την ζωή μας με ορισμένες εξ' αυτών.

Ακόμη κι αν περνώντας τα χρόνια διδαχθήκαμε ίσως άλλες γλώσσες, ελάχιστοι τις έχουν μάθει τόσο καλά ώστε να μπορούν να εκφραστούν σε αυτές με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν στα ελληνικά. Άλλο η συνεννόηση, άλλο η έκφραση. Οι γνώσεις μας επίσης προέρχονται, στην μεγάλη τους πλειονότητα, από βιβλία και κείμενα που έχουν γραφτεί ή μεταφραστεί στην γλώσσα μας· απολύτως διαφορετικός θα ήταν ο πνευματικός μας κόσμος και οι αντιληπτικές μας δυνατότητες αν, για παράδειγμα, τα περισσότερα αναγνώσματά μας ήταν στα ιαπωνέζικα ή στα γερμανικά. Διαφορετικοί άνθρωποι θα ήμασταν αν αντί για τον Ρίτσο, τον Καζαντζάκη ή τον Καβάφη, στην καθημερινότητά μας συχνότερα συναντούσαμε αποσπάσματα του Γκαίτε, του Κάφκα ή του Τόμας Μαν. Πόσους Κροάτες συγγραφείς γνωρίζουμε άραγε και πόσους Μαροκινούς ποιητές;

Η σύγχρονη ελληνική κοινωνία είναι σε πολλά στοιχεία της νοσηρή και σε κατάσταση διαρκούς πτώσης. Κανένας ελεύθερος άνθρωπος και κανένα άτομο που προσπαθεί να είναι σκεπτόμενο, δεν θα μπορούσε να μην της ασκεί κριτική. Αν κοινωνία ορίζουμε ένα ενιαίο σύνολο ανθρώπων που δρα με βάση ένα σχετικά θεσμοθετημένο σύστημα κανόνων και ρόλων, τότε η κριτική μας θα είναι πολύ αυστηρή μιας και η σύγχρονη ελληνική κοινωνία είναι βαθιά εμποτισμένη από τις αξίες του εγωισμού και της αδιαφορίας, από την λατρεία του χρήματος, από εξουσιαστικές σχέσεις και αντιλήψεις. Ωστόσο, κοιτάζοντας κάθε άνθρωπο ξεχωριστά η κριτική μας αμβλύνεται. Εντός όλης της παραπάνω νοσηρής συνθήκης και σε συνδυασμό με την καθημερινή βιοπάλη και τα διάφορα άλλα προβλήματα, θέλει αρετή και τόλμη να βαδίσεις αντίθετα απ' τους καιρούς και δεν θα μπορούσαμε να το έχουμε αυτό ως απαίτηση· εξάλλου σκληροί οφείλουμε να είμαστε πρώτ' απ' όλα με τους εαυτούς μας.

Άλλωστε, αν η κοινωνία μας σήμερα καθορίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τον εγωισμό, την απάθεια, το χρήμα και την εξουσία, δεν προκύπτει από κάπου πως γι' αυτό ευθύνεται η "ελληνικότητά" της. Όση της έχει απομείνει δηλαδή, αφού εδώ και αρκετά χρόνια πρωταγωνιστούν οι δυτικοευρωπαϊκές και αμερικάνικες επιρροές σε όλα τα επίπεδα, από την οικονομία ως την κοσμοθεωρία και τους κώδικες αξιών. Εκτός, βέβαια, αν ως ελληνικότητα ορίζουμε τους ναζί της Χρυσής Αυγής, τους παπάδες που μισούν ό,τι δεν ταυτίζεται μαζί τους, τους πατεράδες που χτυπάνε τα παιδιά και την γυναίκα τους. Όλα αυτά υπάρχουν γύρω μας σε ανησυχητικό και όχι αμελητέο βαθμό, αλλά σίγουρα δεν αποτελούν την αντιπροσωπευτικότερη εικόνα της κοινωνίας μας και, ακόμη περισσότερο, δεν υπάρχει η παραμικρή ένδειξη ότι για αυτές τις συμπεριφορές και τις πράξεις ευθύνεται "η ελληνική ταυτότητα". Το ότι εμείς γνωρίζουμε κυρίως την ελληνική σαπίλα διότι εδώ τυχαίνει να ζούμε, δεν σημαίνει πως τα πράγματα είναι καλύτερα σε χώρες όπως η Αίγυπτος, η Εσθονία, το Ιράκ, το Καζακστάν ή η Γαλλία. Αλλά μήπως πάλι κι εκεί φταίει η εκάστοτε εθνική ταυτότητα;

Για να είμαστε ακριβείς, η ελληνική εθνική και πολιτισμική ταυτότητα ουδέποτε καθορίστηκε από την μισαλλοδοξία, τον αυταρχισμό ή την απαξίωση. Είναι ευρύτερα και παγκόσμια συνδεδεμένη με την ελευθερία, την σκέψη, το μέτρο, τον ανθρωπισμό, τον πολιτισμό, την οικουμενικότητα. Κι αν σήμερα συμβαίνει οι Έλληνες που αναφέρονται στην ελληνική ταυτότητα να είναι συχνότερα οι ακροδεξιοί, αυτό δεν είναι πρόβλημα της Ελλάδας μα όλων των υπόλοιπων υγιέστερων κοινωνικών δυνάμεων που αισθάνονται αμηχανία να μιλήσουν για εκείνη. Για να μην πάμε παλαιότερα, ο Ρήγας Φεραίος, ο Αθανάσιος Διάκος, ο Μακρυγιάννης, η Λέλα Καραγιάννη, ο Γιώργος Χουλιάρας ή Περικλής, ο Δημήτρης Δημητρίου ή Νικηφόρος, η Παναγιώτα Σταθοπούλου, ο Αλέξανδρος Παναγούλης, ο Μάνος Χατζιδάκις, η Ειρήνη Παπά, ο Νίκος Ξυλούρης και πάρα πολλοί ακόμη, δεν θα μπορούσαν παρά να αποτελούν κληρονομιά ενός λαού που αγωνίζεται για την ελευθερία.

Μέσα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης είναι πολύ εύκολο να χάσουμε τον προσανατολισμό μας. Προωθείται η καταστροφή και η απόλυτη απαξίωση κάθε ταυτότητας, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να μένουν χωρίς κανένα σημείο αναφοράς, χαμένοι μέσα σε ένα μεταμοντέρνο και υπερατομικιστικό περιβάλλον, μην έχοντας από πουθενά να πιαστούν. Όπως ειπώθηκε και παραπάνω, η εθνική ταυτότητα του εκάστοτε λαού, η καθεμία με την μοναδικότητά της, ενυπάρχει μέσα μας και μάς έχει καθορίσει ήδη από τα παιδικά μας χρόνια. Μπορεί να αποτελέσει μία από τις αφετηρίες μας, ένα από τα σημεία όπου θα μπορέσουμε να πιαστούμε για να μην χαθούμε στον στρόβιλο της απόλυτης απαξίωσης των πάντων χάριν του κέρδους. Στα χρόνια της επιχειρούμενης αποδόμησης κάθε σταθερής ουσίας, η εθνική ταυτότητα είναι ένα από τα καταφύγιά μας. Πέρα από την έμπνευση που μπορούμε να αντλήσουμε μέσω αυτής, το να έχουμε μια υπαρκτή συγκεκριμένη βάση χρησιμεύει και στο να διορθωθούν σφάλματα του παρελθόντος, να εξελιχθούμε και να προχωρήσουμε.

Μισώντας το έθνος, μισούμε τους ανθρώπους του και, απαξιώνοντάς το, απαξιώνουμε καθέναν τους ξεχωριστά. Ακούγονται συχνά, κυρίως από ριζοσπαστικά άτομα, φράσεις όπως "Έλληνες είναι, δεν μας ενδιαφέρουν". Δεν εχθρεύονται απλώς την Ελλάδα, μα κάθε Έλληνα και Ελληνίδα ξεχωριστά, ειδικά αν "τολμάν" να αυτοαποκαλούνται ως τέτοιοι. Έτσι, το αιώνιο και πανανθρώπινο αίτημα της αγάπης προς τον πλησίον, εκμηδενίζεται με συνοπτικές διαδικασίες. Την ίδια στιγμή, το ιερό καθήκον της αλληλεγγύης προς κάθε άνθρωπο που την έχει ανάγκη, μπορεί εύκολα να παρακαμφθεί όταν σχετίζεται με όσους τυχαίνει να έχουν την κυρίαρχη εθνική ταυτότητα της χώρας που κατοικούν, αφού κατηγοριοποιούνται μαζικά ως καταπιεστές ή συνένοχοι. Παράλληλα, με απειροελάχιστες εξαιρέσεις, τα άτομα αυτά αποφεύγουν την ενσυναίσθηση και την αλληλεγγύη ακόμη και προς τα μεταναστευτικά και καταπιεσμένα υποκείμενα, αφού και αυτά έχουν χαρακτηριστικά που "προβληματίζουν", όπως σεξισμό ή ομοφοβία. Κι έτσι, οδηγούμαστε σε μία καταφανώς τοξική συνθήκη όπου σχεδόν όλα πρέπει να απαξιωθούν και ταυτόχρονα καμία υποχρέωση δεν προκύπτει, ούτε καν για "την αλλαγή του κόσμου". Απομένει τελικά μόνο η γκρίνια, η μιζέρια και το μίσος για τον συνάνθρωπο.

Από την άλλη μεριά, υπάρχουν οι άνθρωποι που αγαπάνε την πατρίδα τους, σέβονται όλες τις εθνικότητες και εμπνέονται από τους διάφορους πολιτισμούς. Καμία χώρα δεν κρύβει μέσα της τον πλούτο που διαθέτουν όλα τα έθνη μαζί. Τα χρώματα, η ατμόσφαιρα, οι άνθρωποι, τα σπίτια και οι μυρωδιές είναι παντού διαφορετικά και μοναδικά, κάθε ελεύθερος άνθρωπος διψάει να γνωρίσει τον κόσμο και τις ιδιαιτερότητές του. Ταυτόχρονα, πονάει για την εξουσία και την καταπίεση όπου κι αν αυτές συναντώνται στον πλανήτη και στηρίζει ολόψυχα εκείνους που τις πολεμούν. Στέκεται πλάι με όσους ανθρώπους ονειρεύονται έναν κόσμο χωρίς πολέμους, με αρμονική συνύπαρξη όλων των εθνών, με τους λαούς να ζουν σε ειρήνη και να συμπράττουν απέναντι στα κοινά τους προβλήματά. Όσο απέραντη και να είναι μία πατρίδα, καμία δημιουργικότητα δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο στα όριά της.

Με αφετηρία την Ελλάδα λοιπόν, ξεκινάμε να γνωρίσουμε όλο τον κόσμο. Προς το παρόν, μονάχα εδώ καταλαβαίνουμε τις εκφράσεις των ανθρώπων, πώς πληγώνονται και πώς ενθουσιάζονται, πώς εκφράζουν την συγκίνησή τους, πώς συνηθίζουν να αποδεικνύουν την αγάπη τους. Μονάχα εδώ περπατώντας στους δρόμους μπορούμε να καταλάβουμε ποιά στενά είναι επικίνδυνα και τί ώρες, κοιτώντας την θάλασσα να μαντέψουμε αν στον βυθό έχει φύκια ή άμμο, εδώ ξέρουμε σε ποιά βουνά έχει ελάφια, σε ποιά λύκους, σε ποιά αρκούδες. Κάτω από ένα ξωκλήσσι καθόμαστε τα καλοκαίρια όταν ο καίει ήλιος και μες στα πλοία ξέρουμε πόση ώρα θα κάνουν να δέσουν σε κάθε λιμάνι. Τις ρίζες μας δεν θα τις αγνοήσουμε και ούτε τον πόνο του κόσμου γύρω μας, όπως δεν τον αγνόησαν στο παρελθόν χιλιάδες άλλοι, για να μπορούμε εμείς σήμερα να απολαμβάνουμε κάποια ομορφιά στην ζωή.

όποιος υποτιμά τον λαό, τον ξεγράφει η ιστορία

Δεν ετοιμάζουμε βαλίτσες εμείς και δεν κλείνουμε εισιτήρια, για Βερολίνο, Κοπεγχάγη ή Ολλανδία. Θα μείνουμε εδώ, γιατί εδώ είναι ο τόπος μας. Εδώ μεγαλώσαμε, εδώ χαρήκαμε, σ' αυτά τα μέρη πονέσαμε και ονειρευτήκαμε. Με τους ανθρώπους εδώ συνεννοούμαστε, ξέρουμε τις εκφράσεις και τις φράσεις τους, μπορούμε να ερμηνεύουμε τις σιωπές τους. Δεν θα απομονωθούμε σε ένα καβούκι ομοίων μας, μισώντας ό,τι δεν μας μοιάζει.

Ο λαός κρίνεται συνεχώς, πολλές φορές αρνητικά μάλιστα. Ζούμε σε εποχές μαρασμού και μεγάλο κομμάτι των ανθρώπων γύρω μας έχει συνθηκολογήσει με αυτό, αναπαράγοντάς το. Ωστόσο, δεν θα απογοητευτούμε από τον λαό επειδή δεν στήριξε ένα συνονθύλευμα αριστερών τσαρλατάνων, το οποίο έφτασε μέχρι το έσχατο σημείο κατάντιας μία μέρα πριν τις εκλογές, αρνούμενο να απορρίψει την επίσημη στήριξη ναζιστών. Και, χωρίς να δικαιολογήσουμε την εμπιστοσύνη που σημαντικό μέρος του έδωσε στη ΝΔ, πρώτα και κύρια θα πρέπει να προβληματιστούμε που εμείς δεν συμβάλλαμε, ούτε στο ελάχιστο, ώστε να υπάρχει κάποια άλλη βιώσιμη πρόταση. Που αντί να απαντάμε στις πραγματικές ανάγκες, εμμένουμε σε μια ιδεολογική καθαρότητα.

Όσο υπάρχουν τριγύρω μας χιλιάδες απλοί άνθρωποι που ορίζουν τις ζωές τους με βάση τις αξίες της ελευθερίας και της αλληλεγγύης, θα περπατάμε περήφανα σε αυτούς τους δρόμους. Το μέλλον χτίζεται στα πρωινά λεωφορεία πριν την δουλειά, στα απογευματινά καφενεία, στα καθημερινά ξυπνητήρια και στις στιγμές που συλλογικά δημιουργούμε για να τα βγάζουμε πέρα. Αν δεν μπορούμε να ανταποκριθούμε στις στοιχειώδεις ανάγκες των συνανθρώπων μας, είμαστε αδιάφοροι. Την ίδια στιγμή, οφείλουμε να προετοιμαζόμαστε για τους τρεις μεγάλους κινδύνους που διαφαίνονται στον ορίζοντα: τον συνεχώς αυξανόμενο ολοκληρωτισμό και έλεγχο των πάντων από την άρχουσα τάξη, την ισοπέδωση του περιβάλλοντος με πιθανότητα ανεπανόρθωτων καταστροφών, το ενδεχόμενο γενικευμένου πολέμου που θα περιλαμβάνει και την Ελλάδα. Αν περνάνε τα χρόνια χωρίς να γινόμαστε ολοένα και πιο έτοιμοι να αναμετρηθούμε με τα παραπάνω, απλώς φλυαρούμε. Τέλος, έχουμε ουσία και ελπίδα μόνο αν το φως του κόσμου προβάλλει στα πρόσωπα όλων όσων αγωνιζόμαστε μαζί, μόνο αν οι άνθρωποι που έχουμε δίπλα μας μάς επιβεβαιώνουν καθημερινά πως βρισκόμαστε στην σωστή διαδρομή.

ταξική συνείδηση

Η ταξική συνείδηση ξεκινά από την αναγνώριση της ταξικής διαστρωμάτωσης της κοινωνίας, δηλαδή από την αναγνώριση του γεγονότος ότι η κοινωνία χωρίζεται σε διάφορες τάξεις ανάλογα με την οικονομική κατάσταση κάποιου και την θέση του στην διαδικασία της παραγωγής (μισθωτός, εργοδότης, αυτοαπασχολούμενος κ.λπ.). Αν και είναι και άλλοι παράγοντες που παίζουν ρόλο στην θέση που λαμβάνει κάποιο άτομο στην κοινωνία, όπως για παράδειγμα η εθνικότητα ή το φύλλο, τον πιο θεμελιώδη ρόλο παίζει ο πλούτος και άρα η δύναμη που κατέχει κανείς.

Στην εποχή μας, η κυρίαρχη τάξη αποτελείται κατά βάση από όσους έχουν στην κατοχή τους πολύ μεγάλα οικονομικά κεφάλαια. Παράλληλα, δημιουργούν συμμαχίες και με άλλο κόσμο όπως ανώτατοι δικαστές, μεγαλοδικηγόροι, στρατιωτικοί, μπάτσοι ή δημοσιογράφοι, με σκοπό την εξασφάλιση και την εμβάθυνση της κυριαρχίας τους, παρέχοντας φυσικά στους συμμάχους τους και τα ανάλογα προνόμια. Φαντάζει στις μέρες μας σχεδόν αδύνατο να διαρρήξουμε αυτό το κεφαλαιοκρατικό-κρατικό σύμπλεγμα το οποίο ζει ληστεύοντας τον κόπο μας, κι αυτό ακριβώς είναι που μας κατατάσσει στην εκμεταλλευόμενη τάξη: το ότι ο μόνος τρόπος για να αποκτήσουμε συμμετοχή στις αποφάσεις που αφορούν την κοινωνία, είναι να πουλήσουμε την ψυχή μας και να εμπλακούμε με κάποιο τρόπο στο εγκληματικό αυτό σύμπλεγμα.

Παρ’ ολ’ αυτά, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά όσο ίσως ήταν στο παρελθόν, δεν υπάρχουν μόνο “πλούσιοι και φτωχοι”. Οι διάφορες κοινωνικές ομάδες που βρίσκονται στο ενδιάμεσο, τα λεγόμενα “μεσαία στρώματα”, είναι αρκετά πολυπληθή ειδικότερα στην Δύση. Ωστόσο, και πάλι, μιλάμε για ανθρώπους που ενώ μεν μπορεί να ζουν μια πιο άνετη ζωή, πιθανότατα και με κάποιες πολυτέλειες, αφενός συνεχίζουν να μην έχουν κανένα μερίδιο στις κεντρικές πολιτικές αποφάσεις (εκτός της ψήφου, όποια ελάχιστη αξία κι αν έχει) και, αφετέρου, ακόμη κι έτσι η οικονομική τους κατάσταση προσεγγίζει περισσότερο αυτή των λαϊκών στρωμάτων παρά του μεγάλου κεφαλαίου. Άλλωστε, αρκεί μια κρίση, ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας ή κάποια άλλη ατυχία, για να δουν τις αποταμιεύσεις τους να εξαφανίζονται και να περνάν κι αυτοί στα φτωχότερα κοινωνικά κομμάτια. Θα λέγαμε πως από τα μεσαία στρώματα, περισσότεροι είναι οι άνθρωποι που οδηγούνται στην φτωχοποίηση παρά εκείνοι που καταφέρνουν να ανέλθουν ταξικά.

Στο σημείο αυτό, οφείλουμε να σημειώσουμε ότι όλος ο δυτικός πληθυσμός, ακόμη και το προλεταριάτο, είναι προνομιούχος σε σχέση με τους λαούς του τρίτου κόσμου, τους οποίους έμμεσα εκμεταλλεύεται. Παραθέτουμε ένα απόσπασμα του Τζ. Τόμσον από το βιβλίο του "Από τον Μαρξ στον Μάο Τσε Τουνγκ": "Στην Δύση, όπου η ανάπτυξη του καπιταλισμού είχε αρχίσει πολύ νωρίτερα, ο φεουδαρχισμός είχε εξαλειφθεί σχεδόν ολοκληρωτικά κι απ' τα πρώτα της βήματα η αστική τάξη πλούτιζε από τη λεηλασία της Αμερικής και της Ασίας. Μ' αυτό τον τρόπο ενίσχυαν την θέση τους στην μητρόπολη. Εισπράττοντας τα τεράστια κέρδη της αποικιακής εκμετάλλευσης, έκαναν ουσιαστικές παραχωρήσεις στους βιομηχανικούς εργάτες και εξαγόρασαν πολλούς απ' τους ηγέτες τους. Έτσι εκτός από το χάσμα που χωρίζει το προλεταριάτο των μητροπόλεων από τους εργάτες και τους αγρότες των αποικιών, το μητροπολιτικό προλεταριάτο έχει κι αυτό διχαστεί και προσβληθεί σε σημαντικό βαθμό από την αστική ιδεολογία".

Έχοντας υπόψιν όλα τα παραπάνω λοιπόν, εμείς απ’ την μεριά μας αποφασίζουμε να κοιτάξουμε πρώτα και κύρια προς την εργατική τάξη και προς κάθε μη-προνομιούχο άτομο. Προς όλους εκείνους τους ανθρώπους που οι μέρες τους συνθλίβονται από την δουλειά, που παρά την σωματική και ψυχική καταπόνηση στην καλύτερη περίπτωση ο μισθός τους φτάνει για τα βασικά, που δεν βρήκαν τίποτα έτοιμο και έχουν να στηρίζονται μόνο στη εργασία τους, που το μίσος τους για τα αφεντικά είναι πηγαίο εξαιτίας των βιωμάτων τους και δεν προήλθε διαβάζοντας Μαρξ. Μιλάμε δηλαδή για τον κόσμο που προσφέρει τον χρόνο και την εργασία του για να βιοποριστεί, χωρίς να στηρίζεται κάπου αλλού παρά μόνο στο κορμί και στο μυαλό του και χωρίς να έχει ελπίδες για κάποια ιδιαίτερη οικονομική ανέλιξη.

Κοιτάμε λοιπόν πρώτα και κύρια προς τους ανθρώπους αυτούς γιατί καταρχήν συνθέτουν την πιο σκληρά καταπιεζόμενη κοινωνική τάξη (χωρίς να αγνοούμε άλλες κοινωνικές ομάδες πιθανώς πιο καταπιεσμένες, που ωστόσο είναι σχετικά ολιγάριθμες και δεν συνθέτουν τάξη με την έννοια που αναφέρεται εδώ), δεύτερον γιατί τουλάχιστον όσον αφορά το οικονομικό κομμάτι δεν αποτελούν οι ίδιοι φορείς άσκησης εξουσίας και εκμετάλλευσης, αλλά και, τέλος, διότι έχουν γνωρίσει τον πόνο αυτού του κόσμου από πρώτο χέρι και έχουν κάθε λόγο να αγωνιστούν εναντίον του.

Ωστόσο, η θέση ενός ατόμου στην ταξική πυραμίδα δεν ταυτίζεται με την ταξική του συνείδηση. Η ταξική συνείδηση για εμάς, προϋποθέτει, από την μία, την άρνηση και τη μη-αποδοχή των πιθανών ταξικών προνομίων που κατέχουμε και, από την άλλη, την αδιαφορία για την ταξική ανέλιξη και για την “αναβάθμισή” μας από εργαζόμενους σε εργοδότες, ακόμη κι αν αυτό είναι εφικτό. Ακόμη, η ταξική συνείδηση συνδέεται άμεσα με την συνεχή καχυποψία προς όλα τα αφεντικά και τις όχι και τόσο φιλικές σχέσεις μαζί τους, αλλά και με την επιλογή της συνεπούς συμμετοχής στον αγώνα για την κατάργηση της ταξικής εκμετάλλευσης και, παράλληλα, για την στήριξη εργατικών σωματείων και μεμονωμένων εργαζομένων όποτε χρειάζεται.

Έτσι, η ταξική συνείδηση αποτελεί ένα από τα κυριότερα θεμέλια που συγκροτούν την αναρχική αντίληψη και δίνουν κατεύθυνση στον αναρχικό αγώνα. Με άλλα, όπως είναι ο αντικρατικός αγώνας και η εναντίωση σε κάθε εξουσία, θα ασχοληθούμε σε επόμενα κείμενα.

ίσως

Ίσως υπάρχει μια παραλία
που δεν την έχει επισκεφθεί κανείς

Ίσως υπάρχει ένα λουλούδι

που ποτέ δεν το αντίκρυσε άνθρωπος

μονάχα οι μέλισσες το γεύονται

κι οι πεταλούδες τριγύρω του πετάνε

Ίσως κάποιος αστερισμός δεν ανακαλύφθηκε

γιατί η βάρδια των ναυτικών αποκοιμήθηκε στην μέση της νύχτας

κι ίσως το πιο ωραίο τραγούδι δεν τραγουδήθηκε ακόμη

γιατί περιμένει εσένα να το σιγοψιθυρίσεις κάποιο απόγευμα περπατώντας στο κέντρο.