αναρχική ιστορία

Σαν πολιτικό ρεύμα στο πέρασμα της Ιστορίας, ο Αναρχισμός έχει να επιδείξει ένα αξιόλογο έργο, αδυνατώντας ωστόσο να πρωταγωνιστήσει για μεγάλη διάρκεια. Ενώ οι επιρροές του ήταν πολύ έντονες, μεταξύ άλλων, σε αγροτικά κινήματα στην Λατινική Αμερική, στην επανάσταση στην Ισπανία το 1936 και στην Ουκρανία με το Μαχνοβίτικο κίνημα, δεν κατάφερε ούτε να επικρατήσει οριστικά σε κάποια από αυτές τις περιπτώσεις, ούτε καν να μακροημερεύσει. Γνώρισε την ήττα από τους εκάστοτε εχθρούς του και πνίγηκε στο αίμα.

Από την άλλη μεριά, αν οι αναρχικοί μπορούν να υπερηφανευτούν για ένα πράγμα, είναι ότι παρέμειναν ιδιαίτερα συνεπείς στις ιδέες και στις διακυρήξεις τους. Είναι ίσως, διαχρονικά, το μόνο αρκετά μαζικό κίνημα το οποίο δεν εξαπάτησε τον λαό. Δεν έδωσε ψευδείς υποσχέσεις, δεν απαρνήθηκε τις αξίες του για να κυριαρχήσει, δεν επιβλήθηκε ποτέ πάνω στις μάζες. Όποτε και για όσο άνθισε, αυτό συνέβει μέσα από τις ίδιες τις δημιουγικές δυνάμεις της κοινωνίας, μέσα από τα πιο μαχητικά και υγιή τμήματα της εργατικής τάξης και των υπόλοιπων φτωχών στρωμάτων. Εντέλει μπορεί ο Αναρχισμός να βυθίστηκε στις ανεπάρκειές του, τού πιστώνεται όμως ότι έμεινε αμετανόητα ειλικρινής.

Άλλωστε, η αναρχική επιρροή στην Ιστορία δεν περιορίζεται μόνο στις τελικά ηττημένες επαναστατικές εφόδους του παρελθόντος. Αντίθετα, διαχέεται μες στο κοινωνικό σώμα από την γέννησή της μέχρι σήμερα, ίσως και από την πρώτη φορά που κάποιος άνθρωπος αποφάσισε να πολεμήσει την εξουσία. Για να είμαστε όμως πιο συγκεκριμένοι, ας σταθούμε μόνο στην διάχυση των επιμέρους ιδεών που συγκροτούν τον Αναρχισμό ως πολιτικό ρεύμα και ας αφήσουμε προσωρινά την προαιώνια ιερή μάχη της Ελευθερίας ενάντια στην Εξουσία.

Βλέπουμε λοιπόν, για παράδειγμα, την αυτοοργάνωση να αγκαλιάζεται από αρκετά ευρεία κοινωνικά κομμάτια και να συγκροτούνται διάφορες πρωτοβουλίες στην βάση της αδιαμεσολάβητης και μη-θεσμικής οργάνωσης, χωρίς να έχουν επισήμως αναρχικό υπόβαθρο και πολλές φορές χωρίς καν να το αντιλαμβάνονται ως τέτοιο. Από συσίτια γειτονιάς μέχρι αθλητικές ομάδες και από συνελεύσεις χωριών μέχρι πολιτιστικά στέκια, υφαίνεται ένα διάχυτο πέπλο που στην πράξη λειτουργεί κατ' ουσίαν με αναρχικούς όρους, χωρίς ποτέ αυτό να του έχει “επιβληθεί” από κάποια κεντρική αναρχική πολιτική οργάνωση και χωρίς καν να καταγράφεται στην “επίσημη” αναρχική ιστορία. Αντίστοιχα και με τις κολλεκτίβες εργασίας, όπου αρκετοί άνθρωποι πλέον επιλέγουν να σταματήσουν να δουλεύουν με κάποιο αφεντικό πάνω απ' το κεφάλι τους και στηρίζονται απόλυτα στις δικές τους δυνάμεις, ισότιμα και συνεργατικά, καλύπτωντας παράλληλα διάφορες κοινωνικές ανάγκες. Το ίδιο και με την προσπάθεια διαρκούς εσωτερικής βελτίωσης των ανθρώπων, την οποία περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο πολιτικό ρεύμα προωθεί η Αναρχία, με σκοπό την σταδιακή αποβολή των εξουσιαστικών μας χαρακτηριστικών, την ένωση με τον συνάνθρωπο, την ολοκλήρωσή της προσωπικότητάς μας, την καλλιέργεια των διάφορων ικανοτήτων μας.

Ο Αναρχισμός λοιπόν, παρ' όλες τις μεγάλες ήττες του, έχει μια πλούσια και πολύ αξιόλογη ιστορία ως πολιτικό επαναστατικό ρεύμα, αλλά η επιρροή του ούτε αρχίζει ούτε τελειώνει σε αυτό. Έχει καταφέρει να δυεισδήσει μέσα σε σημαντικά τμήματα του πληθυσμού λαμβάνοντας καθοριστικό ρόλο στις επιλογές τους, μεταβάλλοντας την κοινωνία με τρόπο υπόγειο και διάχυτο, αόρατο για την επίσημη ιστοριογραφία αλλά ουσιαστικό για τους ανθρώπους που αγγίζει.

η αμείλικτη μοχθηρότητα των Κυρίαρχων

«Ο Θεός και ο διάβολος μάχονται και το πεδίο μάχης είναι η καρδιά του ανθρώπου.»
(Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι)

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε συνεχώς το ποιούς έχουμε απέναντί μας. Ποιός είναι δηλαδή ο εχθρός μας και πόσο μοχθηρός είναι. Αρκεί μία οποιαδήποτε από τις υποθέσεις που έχουν γίνει ευρέως γνωστές τα τελευταία χρόνια, για να επιβεβαιώσει αυτή την διαπίστωση. Από τις ανεμογεννήτριες που χτίζονται στα σημεία που έκαψαν οι καταστροφικές πυρκαγιές των καλοκαιριών ως την συγκάλυψη του εγλήματος στα Τέμπη, από την υπόθεση τράφικινγκ της 12χρονης στον Κολωνό ως την αντίστοιχη της 19χρονης στην Ηλιούπολη, από την εκμετάλλευση του covid-19 ως την κάλυψη του Λιγνάδη. Σε όλα τα παραπάνω εμπλέκονται φημισμένα πολιτικά στελέχη, υψηλόβαθμοι δικαστικοί και μπάτσοι, συνήθως και διάσημοι μεγαλοδημοσιογράφοι.

Να υπενθυμίσουμε πως δεν διστάζουν να στείλουν άτομα να επιτεθούν σε 12χρονο παιδί απειλώντας το να μην κάνει αποκαλύψεις, δεν διστάζουν να ρίξουν τσιμέντο επάνω σε πτώματα φοιτητών για να εξαφανίσουν στοιχεία, να κάψουν ολόκληρα χωριά επειδή έπρεπε να προχωρήσει η ανάπτυξη της πράσινης ενέργειας, να αφήσουν άπλετο χρόνο για να καλύψει στοιχεία που τον ενοχοποιούσαν ένας άνθρωπος που κακοποιούσε με σαδιστικό τρόπο μέχρι και ανήλικα παιδιά, να αφήνουν εκατοντάδες ασθενείς να πεθαίνουν εκτός ΜΕΘ επειδή “δεν υπήρχαν λεφτά”, την ίδια στιγμή που, για παράδειγμα, η πεζοδρόμηση ενός στενού ή η ανάπλαση μία παιδικής χαράς συνήθως κοστίζει -υποτίθεται- πολλές εκατοντάδες χιλιάδες ή και εκατομμύρια ευρώ, τα οποία όλοι γνωρίζουμε ότι πηγαίνουν στις τσέπες τους.

Η συνειδητοποίηση της μοχθηρότητας των ανθρώπων που εξουσιάζουν τον κόσμο είναι σίγουρα επίπονη, είναι όμως και αναγκαία. Δεν γίνεται να ζούμε με αυταπάτες. Πρέπει να αποδεχθούμε και να αντιληφθούμε σε βάθος ότι όσοι αποτελούν αυτό που λέμε Κυριαρχία, δεν είναι απλά και μόνο μερικοί πονηροί άνθρωποι που θέλουν να χτίσουν μεγάλες περιουσίες. Πέρα από αυτό, είναι ατόφια κακοί. Δεν έχουν απολύτως κανέναν ηθικό φραγμό, δεν έχουν συνείδηση για να λογοδοτήσουν, είναι αμείλικτα, χωρίς όριο, μοχθηροί. Ας το αποδεχθούμε και ας προχωρήσουμε με αυτό το δεδομένο. Η μάχη μας δεν είναι μόνο μία σύγκρουση ανάμεσα στο κράτος και την ελευθερία ή ανάμεσα στην ιδιοκτησία και την εργασία, είναι και μία σύγκρουση ανάμεσα στο κακό και το καλό.

πολιτική νηφαλιότητα

Η ενασχόληση των ανθρώπων με την πολιτική, αν και οφείλει να είναι επιδίωξη όλων των δημοκρατικών δυνάμεων, δεν αποτελεί κάποιου είδους καθήκον. Πρέπει να είναι μία συνειδητή επιλογή από εκείνους που αποφασίζουν με ανιδιοτέλεια να προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο. Στο παρόν κείμενο δεν θα ασχοληθούμε καθόλου με τους επαγγελματίες πολιτικούς, των οποίων άλλωστε η ανιδιοτέλεια αμφισβητείται ιδιαιτέρως, αλλά με όσους καθημερινούς ανθρώπους επιλέγουν να αφιερώνουν χρόνο και ενέργεια σε μια σταθερή εμπλοκή τους με την πολιτική, με όρους συμμετοχής και όχι μόνο παρακολούθησης.

Καθένας μας είναι ελεύθερος να θέσει προτεραιότητες στην ζωή του. Πέρα από την εργασία που είμαστε αναγκασμένοι να έχουμε για να βγάζουμε τα προς το ζην, ο υπόλοιπος χρόνος μας μπορεί να διαμοιράζεται σε διάφορες δραστηριότητες. Άλλοι επιζητούν τις γνωριμίες και την κοινωνικοποίηση, άλλοι τις νέες εμπειρίες, άλλοι την χαλάρωση, ίσως άλλοι τις γνώσεις, την περιπέτεια ή την αδρεναλίνη. Ωστόσο, η ενασχόληση με την πολιτική, όταν δεν είναι συγκυριακή αλλά γίνεται με συνείδηση και συνέπεια, οφείλει να αποτελεί πάνω απ' όλα ανιδιοτελή προσφορά προς τον πλησίον, στα όρια της αυτοθυσίας. Για όλες τις υπόλοιπες ανάγκες μας, μπορούμε να βρούμε άλλους τρόπους για να καλυφθούν.

Η πολιτική πρέπει να εξασκείται με νηφαλιότητα. Είναι ιδιαίτερα σημαντική υπόθεση για να γίνεται χωρίς σχέδιο, παρορμητικά. Κάθε συγκυρία πρέπει να έχει μελετηθεί εις βάθος, κάθε περίπτωση να εξετάζεται αναλυτικά. Ένα λάθος μπορεί να φέρει ανυπολόγιστες συνέπειες, ενώ αρκεί μια φορά να παρασυρθούμε απ' τους συναισθηματισμούς αγνοώντας πλήρως την λογική για να αποβεί καταστροφική. Μάλιστα, το χειρότερο είναι πως οι πιθανές αρνητικές επιπτώσεις των πολιτικών μας ενεργειών δεν επηρεάζουν μονάχα εμάς τους ίδιους μα και ανθρώπους γύρω μας, ορισμένες φορές μέχρι και ευρύτατα κοινωνικά κομμάτια.

Αντίθετα, αν επιτύχουμε να διατηρούμε ψυχραιμία στις κινήσεις μας, τα αποτελέσματα θα είναι πολύ πιο εγγυημένα. Αν εμβαθύνουμε σε κάθε περίσταση, συνδυάζοντας την διαρκή σφαιρική μελέτη με την νηφάλια αντιμετώπιση της εκάστοτε συγκυρίας, τα λάθη θα περιοριστούν πάρα πολύ. Ακόμη, δεν θα χανόμαστε μες στον χυλό της εποχής, αλλά θα διατηρούμε το στίγμα μας διακριτό. Η νηφαλιότητα δεν σημαίνει αδράνεια και αργοπορία αλλά, ίσα-ίσα, συνήθως μια συνεχής πορεία από σίγουρες επιλογές είναι ταχύτερη από έναν συνδυασμό αλμάτων, πισωγυρισμάτων και αποπροσανατολισμών.

Το ζήτημα της ενεργούς πολιτικής ενασχόλησης είναι πολύ μεγάλο για να καταλήγει στην επιπολαιότηα ή στην παρόρμηση. Όπως επίσης, ακόμη μεγαλύτερη είναι η κοινωνική αδικία γύρω μας, η εξουσία που πνίγει χιλιάδες ανθρώπους και ο πόνος του λαού που πασχίζει να απαλυνθεί. Η εμπλοκή με την πολιτική δεν είναι καθήκον- όμως είναι υποχρέωσή μας, αν και εφόσον την επιλέξουμε, να γίνεται πάντοτε με ειλικρίνεια και νηφαλιότητα. Τα προβλήματα γύρω μας είναι πολλά, μα η ανθρωπότητα έχει καταφέρει να προχωρήσει μέσα στα χρόνια σε πολύ πιο δύσβατα μονοπάτια. Κι αν στην εποχή μας ορισμένοι απ' τους κινδύνους που μας απειλούν μοιάζουν υπαρξιακοί, ας αρχίσουμε από τώρα να προετοιμαζόμαστε ενδελεχώς και, με πίστη στις δυνάμεις της κοινωνίας, θα αποτελέσουν και αυτοί παρελθόν.

ο αντικρατισμός ως αφετηρία

Όταν είδα το κεφάλι να αποχωρίζεται από τον κορμό και να πέφτουν, χωριστά το ένα από το άλλο στο καλάθι, κατάλαβα, όχι μόνο με τη διάνοιά μου, αλλά με όλο μου το είναι, ότι καμιά δικαιολογία της υπάρχουσας τάξης και της προόδου δεν μπορεί να δικαιολογήσει αυτή την πράξη· και ότι ακόμα κι αν όλοι οι άνθρωποι του κόσμου, όποιες κι αν είναι οι θεωρίες στις οποίες στηρίζονται, πίστευαν από καταβολής κόσμου ότι αυτό είναι αναγκαίο, εγώ ξέρω ότι δεν είναι αναγκαίο, ότι είναι κακό.

(Λ. Τολστόι)

Η εξουσία είναι ο κύριος εχθρός μας, είναι αυτή που σε κάθε μορφή της τσακίζει την ζωή. Το κράτος αποτελεί τον κατεξοχήν φορέα εξουσίας, είναι η σιδερένια μπότα που αιώνια απειλεί να συντρίψει τα κεφάλια όσων τολμούν να ξεφεύγουν από τα προκαθορισμένα όρια. Κι εμείς, που αρχή και τέλος της ηθικής και πολιτικής μας διαδρομής είναι ο αγώνας για την εξάλειψη της εξουσίας, δεν θα μπορούσαμε ποτέ να συμβιβαστούμε με την ιδέα ότι όλη η μέλλουσα ιστορία θα σφραγιστεί από την παρουσία του κράτους πάνω από τις ζωές μας.

Κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και έχει την δική του ξεχωριστή πορεία. Αναμφίβολα, ένα οποιοδήποτε σύνολο ανθρώπων -στην περίπτωσή μας μία κοινωνία- αν θέλει να συμπορευτεί με κάποιο τρόπο και να αντιμετωπίσει τα κοινά του προβλήματα, θα πρέπει να ορίσει συγκεκριμένους κανόνες. Παράλληλα, θα πρέπει να εντοπίσει και τους τρόπους που αυτοί οι κανόνες θα τηρούνται από όλα τα άτομα που συναποτελούν το εν λόγω σύνολο. Ωστόσο, τα παραπάνω δεν συνεπάγονται σε καμία περίπτωση ότι θα θεωρήσουμε ποτέ φυσιολογικό το να βλέπουμε ανθρώπους να λιώνουν στις φυλακές, να τσακίζονται στο ξύλο από την αστυνομία ή να βασανίζονται στα ψυχιατρεία. Η αγάπη για την ελευθερία και ο σεβασμός για κάθε ζωή ξεχωριστά είναι πρωταρχικά στοιχεία συγκρότησης της προσωπικότητάς μας και δεν θα μπορούσαμε ποτέ να συνθηκολογήσουμε οριστικά με τον εγκλεισμό, τον έλεγχο και την καταστολή. Δεν έχουμε άλλη επιλογή, παρά να συνεχίζουμε να οραματιζόμαστε έναν κόσμο χωρίς κράτος και εξουσία, επιδιώκοντας να προχωράμε σταδιακά, όσο μπορούμε, προς αυτή την κατεύθυνση.

Για να μπορέσει να λειτουργήσει μία κοινωνία χωρίς κράτος, θα πρέπει να έχει βρει από πριν τα μοντέλα που θα χρησιμοποιήσει ώστε να συνεχίσει να είναι λειτουργική και να ανταποκρίνεται στις βασικές ανάγκες της. Χρειάζεται μια αργόσυρτη και επίμονη διαδικασία συνεχώς αυξανόμενης ωρίμανσης της κοινωνίας, προς την κατεύθυνση κατάκτησης της δυνατότητας συλλογικής διαχείρισης των ζωών μας, χωρίς καμία κεντρική εξουσία από πάνω μας. Η οριστική αποκαθήλωση του κράτους μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο αν ήδη έχει καλλιεργηθεί διάχυτα μες στην κοινωνία, σχεδόν σε κάθε μέλος της ξεχωριστά, μια συνείδηση βασισμένη στις αξίες της ευθύνης και της συντροφικότητας. Όλοι ανεξαιρέτως είναι υπεύθυνοι να συμμετέχουν στην συλλογική επίλυση των προβλημάτων της κοινότητας, αλλά και η κοινότητα συνολικά είναι πάντα εκεί να στηρίζει κάθε μέλος της. Μία τέτοια λογική, ακόμη κι αν σήμερα πιθανώς ακούγεται ουτοπική, αποτελεί πολύ βασική και διαδεδομένη μορφή κοινωνικής οργάνωσης μες στην ανθρώπινη ιστορία, στην οποία η έννοια του κράτους εμφανίζεται μόλις σε ένα μικρό διάστημά της.

Ο αντικρατισμός λοιπόν, καταρχήν οφείλει να αφουγκράζεται τον ανείπωτο πόνο που προκαλούν τα κράτη σε χιλιάδες ανθρώπους. Έστω κι αν οι στατιστικές ή οι θεωρίες έχουν την σημασία τους, από το μυαλό μας δεν μπορούν να βγουν τα ουρλιαχτά μες στα κελιά, τα δάκρυα στα κρεβάτια, τα σπασμένα κόκαλα σε κάποιο πεζοδρόμιο. Έχουμε μάθει να μην αγνοούμε την βαρβαρότητα και να την πολεμάμε ανυποχώρητα, ακόμη κι αν από κάποιους μπορεί να θεωρείται αναγκαία για την επιτάχυνση της "ευημερίας" και της "προόδου". Παράλληλα, το δεύτερο καθήκον του αντικρατισμού είναι να μπορεί σταδιακά να καταφάσκει στην προοπτική της γενικευμένης αυτοδιεύθυνσης, της συλλογικής διαχείρισης των ζωών μας σε ευρεία κλίμακα. Αναγκαία προϋπόθεση για αυτό είναι η διαρκής και μεθοδική οικοδόμηση ελεύθερων αυτοδιευθυνόμενων δομών, οι οποίες μπορεί αρχικά να είναι μικρού βεληνεκούς, αλλά θα λειτουργούν ως προάγγελοι του μεγάλου στόχου που ισχυριζόμαστε πως είναι εφικτός: της ακρατικής κοινωνίας. Μόνο μέσα από την πράξη θα διορθώσουμε τα λάθη μας, μόνο μέσα από την πράξη θα εμπνευστούν κι άλλοι άνθρωποι για τον ρεαλισμό της γενικευμένης αυτοδιεύθυνσης.

Ο άνθρωπος γεννιέται ελεύθερος. Ακόμη κι αν είναι πράγματι υποχρεωμένος να εξασφαλίζει μερικές βασικές ανάγκες του, ακόμη κι αν συνήθως επιθυμεί την σταθερότητα, την ασφάλεια και την ηρεμία, τίποτα δεν συνεπάγεται ότι είναι φυσιολογικό να υποβιβάζεται σε αριθμό μιας απέραντης μηχανής, να εξευτελίζεται διαρκώς κάτω από την σιδερένια μπότα του κράτους. Η ζωή προϋποθέτει την επιβίωση αλλά δεν περιορίζεται εκεί. Η ελεύθερη δημιουργικότητα μπορεί να ανθίσει μονάχα έξω από τα κρατικά πλαίσια, ο αληθινός πλούτος των ανθρώπων θα αποκαλυφθεί μόνο όταν οι ζωές μας θα βρίσκονται στα χέρια μας.

Αν θέλουμε να κάνουμε βήματα προς την κατεύθυνση της κατάργησης του κράτους, απαιτείται, όπως ειπώθηκε και νωρίτερα, η σταδιακή δημιουργία αυτοδιευθυνόμενων δομών, όλο και περισσότερων, όλο και πιο λειτουργικών. Ωστόσο, πέρα από αποτελεσματικές, οι δομές αυτές πρέπει ταυτόχρονα να παραμένουν σταθερά σε αντικρατική κατεύθυνση, χωρίς να χάνεται ο χαρακτήρας τους και χωρίς να αναπτύσσονται στο εσωτερικό τους εξουσιαστικά στοιχεία. Πρέπει δηλαδή να διαπνέονται από απόλυτη ελευθερία συζήτησης και κριτικής, καθώς και από ανοιχτή δυνατότητα συμμετοχής κάθε ατόμου σε αυτές, μέσω συγκεκριμένης προβλεπόμενης διαδικασίας. Ακόμη, η δομή-κοινότητα χρειάζεται να περιφρουρεί και να αναπτύσσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ανθρώπου, όχι να τα ομογενοποιεί, ενώ, την ίδια στιγμή, θα είναι πολύ παραγωγικό και απελευθερωτικό να καλλιεργείται η πνευματική σύνδεση ανάμεσα στα μέλη, η εμβάθυνση της μεταξύ τους επικοινωνίας και εμπιστοσύνης. Μόνο έτσι ο σκοπός γίνεται ουσιαστικότερα κατανοητός για τον καθένα και την καθεμία ξεχωριστά και μπορεί να μας εμπνεύσει να αφοσιωθούμε και να κοπιάσουμε για αυτόν.

Η μεγαλύτερη εγγύηση για την οριστική κατάργηση του κράτους είναι η συνείδησή μας. Αν κανένας δεν είναι πρόθυμος να υπακούσει στις κρατικές εντολές, αυτές αναπόφευκτα δεν θα εκτελεστούν. Αν η κοινωνία πάψει να αποδέχεται σιωπηρά το κράτος ως αναγκαίο κακό, τότε αυτό θα απομείνει ένα άδειο κουφάρι με κάγκελα και νόμους, ξεπερασμένο από την ιστορία. Αν κάθε άτομο είναι απολύτως διατεθειμένο να συμμετάσχει στην συλλογική διαχείριση των κοινών μας ζητημάτων χωρίς την παρουσία κράτους, με πολλή αποφασιστικότητα και υπομονή, τότε αυτό θα καταστεί περιττό. Πέρα από τους κανόνες και τα εργαλεία που θα ορίσουμε για να είναι οι συλλογικές μας διαδικασίες πιο αποτελεσματικές, καθένας μόνος του οφείλει να εξελίσσεται συνεχώς προς όλο και πιο αντιεξουσιαστικές κατευθύνσεις. Εντοπίζοντας και διακόπτοντας τις εξουσίες που πιθανώς ασκεί, πολεμώντας τις εξουσίες που επιχειρούν να ασκηθούν σε αυτόν και προσφέροντας πάντοτε βοήθεια σε όποιο άτομο αγωνίζεται εναντίον των εξουσιών που το περιτριγυρίζουν. Παράλληλα, πρέπει να προσπαθούμε να γινόμαστε διαρκώς όλο και πιο χρήσιμοι για την κοινότητα, να μεγιστοποιούμε την προσφορά μας σε αυτήν, να αναλαμβάνουμε ευθύνες και να τις εκπληρώνουμε με συνέπεια. Οι συνειδήσεις μας να καθορίζονται από την επιδίωξη της διαρκούς εσωτερικής μας αναγέννησης.

Ζούμε σε μια εποχή όπου τα κράτη χαρακτηρίζονται από ένα ολοένα αυξανόμενο επίπεδο ολοκληρωτισμού. Χρησιμοποιώντας τις εξελίξεις στους τομείς της τεχνολογίας και της επιστήμης, έχουν πλέον την δυνατότητα να ελέγχουν πολύπλευρα και πολύ βαθύτερα τον πληθυσμό. Η τεχνητή νοημοσύνη, η βιοτεχνολογία, η κυβερνητική, η πυρηνική βιομηχανία, όλες τους χρησιμοποιούνται από τα κράτη για να ενισχύουν την εξουσία τους. Είναι ξεκάθαρο πως οι λαοί είναι τραγικά άοπλοι απέναντι σε αυτές τις πανίσχυρες κρατικές μηχανές και κάθε ευθεία σύγκρουση μαζί τους θα τους οδηγούσε σε συντριβή· μόνο υιοθετώντας το δίπολο αντίσταση-δημιουργία έχουν ίσως ελπίδες να επικρατήσουν. Η κυρίαρχη τάξη και οι διαχειριστές της εξουσίας, εκμεταλλευόμενοι όλες τις σύγχρονες επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις, έχουν αποκτήσει τόσο τρομακτική δύναμη, που ο κίνδυνος μίας παγκόσμιας δυστοπίας ολοκληρωτικού ελέγχου μας κλείνει πονηρά το μάτι, δυστυχώς όχι από μακρινή απόσταση. Μόνο εμείς μπορούμε να αποτελέσουμε ανάχωμα, ειδάλλως οι κυρίαρχοι έχουν κάθε συμφέρον από την απόλυτη καθυπόταξή μας.

Ο αντικρατικός αγώνας συχνά δεν είναι ευχάριστος, είναι ένα δύσβατο μονοπάτι, μια αναμέτρηση με την συνείδησή μας. Δεν είναι όμως τόσο η επιθυμία μιας ουτοπίας που μας ωθεί στον αγώνα αυτόν, όσο ο φόβος και ο τρόμος της απουσίας του. Ένας κόσμος όπου το κράτος θα βασιλεύει σε κάθε πτυχή της κοινωνίας, σε κάθε σχέση ή επιλογή, σε κάθε κύτταρο και σκέψη του ανθρώπου, ένας τέτοιος κόσμος αποτελεί την απόλυτη κόλαση. Μες στις δυνατότητές μας είναι να μην φτάσουμε ως εκεί, να μην συναινέσουμε στην κτηνωδία. Οι άνθρωποι έχουν σχηματίσει ελεύθερες κοινότητες και κοινωνίες πολλές φορές μες στην ιστορία τους, δεν αποτελεί καν ευχή η δημιουργία τέτοιων, είναι ήδη καταγεγραμμένο γεγονός. Ο αντικρατικός αγώνας θα είναι μακρύς, χρονοβόρος και επίπονος, αλλά το αποτέλεσμα θα μας ανταμείψει και η σύγχρονη ιστορία ίσως αρχίσει να γράφεται για πρώτη φορά με πολύχρωμα γράμματα. Ως τότε, τρεις λέξεις μπορούν να καθοδηγούν την πορεία μας: σεμνότητα, συνείδηση, συνέπεια.