Μιλώντας για το κράτος, οφείλουμε σίγουρα να απαντήσουμε σε τρία κεντρικά ζητήματα. Πρώτον, να αναφερθούμε στο σύγχρονο αστικό κράτος, στις καταπιέσεις που παράγει και συντηρεί και στις ολοκληρωτικές του τάσεις. Δεύτερον, να προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε τα μονοπάτια προς την κατάργηση του κράτους, τις επιλογές αγώνα που πιστεύουμε ότι πρέπει να ακολουθήσουμε προς αυτή την κατεύθυνση. Τρίτον, να περιγράψουμε μερικά στοιχεία της λειτουργίας μίας ακρατικής κοινωνίας, αναγνωρίζοντας την αδυναμία μας να γίνει αυτό με ακρίβεια λόγω της τεράστιας απόστασης που μας χωρίζει από αυτήν, θέλοντας ωστόσο να εντοπίσουμε ορισμένα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που θα μπορούν να αποτελέσουν μια βάση για τις μελλοντικές μας προσπάθειες, αλλά και για την οργάνωση των κοινοτήτων αγώνα και των οριζόντων δομών στο σήμερα.
(i) Το σύγχρονο Κράτος και η τάση του προς τον Ολοκληρωτισμό
Αναφορικά με το συγχρονο αστικό κράτος θα μπορούσαν να ειπωθούν πάρα πολλά, ωστόσο δεν θα επεκταθούμε ιδιαίτερα και θα προσπαθήσουμε να αναφέρουμε τα σημαντικότερα, κατά την γνώμη μας, σημεία.
Αρχικά, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι εντός της καπιταλιστικής εποχής, το κράτος αποτελεί ένα πολύ σημαντικό εργαλείο στα χέρια της αστικής τάξης. Εκείνη είναι ο κύριος διαχειριστής του, από την έγκρισή της περνούν σχεδόν όλες οι λειτουργίες του και αυτή είναι που το χρησιμοποιεί ως έναν συντριπτικό βραχίωνα υπεράσπισης της κυριαρχίας της. Χωρίς να το δημιούργησε εκείνη, η αστική τάξη κατάφερε να πάρει στα χέρια της την διαχείριση του κράτους και παρ' όλο που η ίδια δεν αποτελεί ένα ενιαίο σώμα με απολύτως κοινά συμφέροντα και επιδιώξεις, ενώνεται και συμπορεύεται κάθε φορά που απειλείται η εξουσία της και, φυσικά, ο σύγχρονος κρατικός μηχανισμός αποτελεί ένα απ' τα ισχυρότερα όπλα της γι' αυτό τον σκοπό.
Ωστόσο, η άρχουσα τάξη και το κράτος δεν αρκούνται απλώς στο να αντιμετωπίζουν επιθετικά και συντριπτικά κάθε έμπρακτη αμφισβήτηση της κυριαρχίας τους, αλλά προσπαθούν να καταστείλλουν ακόμη και την σκέψη για την ανατροπή τους, ακόμη και την πιθανότητα για έναν άλλο κόσμο. Επιχειρούν να πειθαρχήσουν σε απόλυτο βαθμό τον πληθυσμό, να σβήσουν ακόμη και την παραμικρή σπίθα άρνησης και εξέγερσης. Το κράτος πρέπει κάθε στιγμή να επιβεβαιώνει την απόλυτη κυριαρχία του, να διαχέει τον φόβο, να παρουσιάζει τον εαυτό του ως την μόνη βιώσιμη εναλλακτική, να καθορίζει και να περιφρουρεί τα πλαίσια της "νόμιμης δραστηριότητας", θέτοντάς τα με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι πάντα κατ' ουσίαν ακίνδυνη για την εξουσία του.
Μέσα από το κράτος αλλά και από το καπιταλιστικό οικονομικό μοντέλο διαχέονται εντός της κοινωνίας οι εξουσιαστικές αλλά και οι αστικές αντιλήψεις/στάσεις, οδηγώντας έτσι σε μια πλατιά αναπαραγωγή καταπιεστικών συμπεριφορών μέσα στα πλαίσια του κοινωνικού ιστού. Εντοπίζουμε έτσι μια πλατιά διάχυση φαινομένων όπως ο ρατσισμός, το μπούλινγκ, η πατριαρχία, η ομοφοβία κ.α. Μια κοινωνία που αποδέχεται και ενσωματώνει τα πρότυπα της εξουσίας, προκαλώντας πόνο και απόγνωση σε εκατομμύρια καταπιεσμένα υποκείμενα, φυσικά και δεν είναι άμοιρη ευθυνών, ούτε αθώα. Ακόμη κι αν το σύγχρονο κρατικό-καπιταλιστικό σύμπλεγμα την ωθεί προς μία τέτοια εξουσιαστική κατεύθυνση, η υιοθέτηση τέτοιων στάσεων από διευρυμένα κοινωνικά κομμάτια είναι σίγουρα ένα προβληματικό γεγονός που πρέπει να αναγνωριστεί και να καταπολεμηθεί.
Τέλος, δεν θα μπορούσαμε σε καμία περίπτωση να παραλείψουμε ή να υποτιμήσουμε το γεγονός ότι το κράτος επιθυμεί τον απόλυτο έλεγχο του πληθυσμού, και γι' αυτό τον σκοπό χρησιμοποιεί όλα τα διαθέσιμα μέσα. Οι τελευταίες εξελίξεις στους χώρους της τεχνολογίας και της επιστήμης, σε συνδυασμό με την συνεχή καλλιέργεια της κοινωνικής αποστασιοποίησης και της ατομικής παραίτησης, λειαίνουν το έδαφος για την επικράτηση μίας παγκόσμιας δυστοπίας ολοκληρωτισμού. Και οι δύο κλάδοι είναι σε τεράστιο ποσοστό ελεγχόμενοι από την άρχουσα τάξη (λόγω και των υπέρογκων κεφαλαίων που απαιτούνται για την έρευνα πάνω σε αυτούς τους τομείς) και, πέρα από ορισμένες πράγματι χρήσιμες εφαρμογές που μπορεί να έχουν για τον άνθρωπο, χρησιμοποιούνται σε πολύ μεγάλο βαθμό για τον έλεγχο και την καταστολή -υλική και ψυχική- του πληθυσμού. Το κράτος μας κλείδωσε στα σπίτια μας για πάνω από μισό χρόνο με πρόσχημα την υγεία μας, μας παρακολουθεί μέσω καμερών, δορυφόρων, εφαρμογών κλπ, μπορεί με ιδιαίτερη ευκολία να μάθει με ποιους κάνουμε παρέα, σε ποιά μέρη συχνάζουμε, τί μουσική ακούμε και άλλα πολλά μέσα από την παρουσία μας στο διαδίκτυο και, φυσικά, όλα αυτά "για την ασφάλειά μας".
Ο κίνδυνος μιας παγκόσμιας ολοκληρωτικής δυστοπίας ελέγχου όπου θα απουσιάζει κάθε φυσικότητα της ζωής είναι υπαρκτός και, μάλιστα, τα κράτη ωθούν συνεχώς τα πράγματα προς αυτή την κατεύθυνση.
(ii) Σχόλια για την διαδρομή προς την κατάργηση του Κράτους
Μας ενδιαφέρει λοιπόν να δούμε πάνω σε ποιές βάσεις μπορεί να δομηθεί ο αντικρατικός αγώνας. Πώς θα αντισταθούμε στην επέλαση του κρατικού μηχανισμού και στην αποίκισή του πάνω σε κάθε πτυχή της ζωής και της καθημερινότητάς μας, ποιά μονοπάτια θα είναι πιο αποδοτικά στην διαδρομή που θέλουμε να χαράξουμε προς την ολική κατάργηση του κράτους.
Καταρχήν οφείλουμε να σημειώσουμε ότι η διαφωνία μας με την χρήση εξουσιαστικών μοντέλων ή και κρατικών μηχανισμών που θεωρητικά θα ωφελήσουν την επαναστατική διαδικασία, δεν είναι η μη-αποτελεσματικότητά τους. Αυτή είναι άλλωστε συζητήσιμη και σίγουρα αφορά και μια κουβέντα περί του τί σημαίνει αποτελεσματικότητα, ποιός είναι ο τελικός μας στόχος, πώς κρίνουμε αν πορευόμαστε προς αυτόν ή όχι και, εν τέλει, ποιά μέσα είμαστε διατεθειμένοι να χρησιμοποιούμε. Ωστόσο, ουσιαστική και υπαρξιακή μας θέση είναι πως τα εξουσιαστικά μοντέλα αποτελούν εξ' ορισμού εχθρό μας και, συνεπώς, δεν γίνεται να είναι κομμάτι ενός απελευθερωτικού αγώνα ο οποίος μας εμπνέει να αφοσιωθούμε βαθιά στις γραμμές του. Δεν πιστεύουμε σε κάποιον τελεολογικό παράδεισο προς χάρη του οποίου αξίζει να θυσιάσουμε τις αξίες μας, αντιθέτως ισχυριζόμαστε ότι ο σκοπός μας είναι και τα μέσα μας, ότι ο αγώνας για την εξάλειψη της εξουσίας είναι μακρόσυρτος και επίπονος, ωστόσο μόνο μέσα από αυτόν αρχίζουν να ανθίζουν σταδιακά τα θεμέλια του ονείρου μας, κι επίσης, την ίδια στιγμή, ο αγώνας αυτός είναι εκείνος που δίνει ένα παραπάνω νόημα στην ζωή μας στο σήμερα, την κάνει πιο ολοκληρωμένη και πιο συναρπαστική.
Η κατάργηση του κράτους δεν γίνεται "σε μια μέρα" όπως υποστηρίζουν διάφοροι αναρχικοί, ούτε όμως "ξεκινά μετά την Επανάσταση" όπως ισχυρίζονται οι μαρξιστές-λενινιστές. Είναι αντίθετα, κατά την γνώμη μας, μία διαρκής διαδικασία που συμβαίνει πλατιά και διάχυτα μες στην κοινωνία για πολλά συνεχόμενα χρόνια, μέσα από ομάδες, πρωτοβουλίες ή δομές στη βάση της ελεύθερης οργάνωσης, αλλά και μέσα από την διαμόρφωση συνειδήσεων έτοιμων να στηρίξουν τις νέες μορφές συλλογικής διαχείρισης που προτείνουμε για τις κοινότητές μας, συνειδήσεων δηλαδή που με δυο λέξεις θα καλλιεργούν την ευθύνη και την συντροφικότητα. Η "αποκαθήλωση" του αστικού κράτους και η διάλυση της κυβέρνησης και των υπόλοιων θεσμών, είναι το τέλος της μακρόχρονης διαδικασίας της σταδιακής κατάργησης του κράτους, όχι η αρχή της.
Ως τότε, μπορούμε να πούμε πως αντιστεκόμαστε σθεναρά στον ολοκληρωτισμό, χτίζουμε τις δικές μας προτάσεις δουλεύοντας μεθοδικά για την διάχυσή τους, υπερασπιζόμαστε μαχητικά τις κατακτήσεις μας, συνεισφέρουμε στην απελευθέρωση συνειδήσεων κι έπειτα αξιολογούμε την πορεία μας και την αναπροσαρμόζουμε, πάντα προς αντικρατική κατεύθυνση και με απώτερο σκοπό την εξάλειψη της εξουσίας και την άνθιση μορφών ελεύθερης αλληλεπίδρασης μεταξύ των ατόμων.
(iii) Μερικά στοιχεία για την προστασία των μορφών συλλογικής οργάνωσης από την εμφάνιση στοιχείων εξουσίας και από την επιστροφή του κράτους
Οποιαδήποτε μορφή συλλογικής οργάνωσης κινδυνεύει να αποκτήσει εξουσιαστικά χαρακτηριστικά γι' αυτό πρέπει να βρεθούν οι τρόποι που θα περιφρουρείται ο οριζόντιος χαρακτήρας της. Παρακάτω σημειώνουμε μερικά εργαλεία που πιστεύουμε ότι συνεισφέρουν προς αυτή την κατεύθυνση. Φυσικά, δεν αποτελούν παρά ενδεικτικά σχόλια και είναι αναγκαίο να εμπλουτιστούν και να αναλυθούν περαιτέρω, αντλώντας συμπεράσματα ιδίως μέσα από την πρακτική εμπειρία.
Ένα πρώτο αυτονόητο τέτοιο εργαλείο, είναι η ελευθερία έκφρασης και κριτικής. Μάλιστα, στόχος δεν πρέπει να είναι απλώς η μη-απαγόρευσή τους, αλλά και η δημιουργία ενός γόνιμου πεδίου ώστε το άτομο να νιώθει άνετα να μιλήσει και να εκφράσει προβληματισμούς.
Το επόμενο, πάλι αρκετά συνηθισμένο για αρκετές ομάδες-μορφές συλλογικής οργάνωσης, είναι η ανοιχτή δυνατότητα συμμετοχής κάθε ατόμου μέσω συγκεκριμένης διαδικασίας. Ακόμη κι αν αυτή η διαδικασία είναι πολύ αυστηρή και επιλεκτική, οποιαδήποτε μορφή συλλογικής οργάνωσης δεν θέλει να φλερτάρει με τον κίνδυνο να αποκτήσει εξουσιαστικά χαρακτηριστικά, είναι αναγκαίο να μην αποτελεί μία ερμητικά κλειστή κλίκα ειδικών. Κάθε άτομο πρέπει να μπορεί εν δυνάμει να συμμετέχει σε αυτήν, εφόσον φυσικά πληροί τα χαρακτηριστικά που έχουν τεθεί.
Το τρίτο εργαλείο που προτείνουμε, είναι η περιφρούρηση της μοναδικότητας του ατόμου. Ακόμη κι αν επιλέγει να θυσιαστεί για τον κοινό σκοπό, ακόμη κι αν θέλει να αφοσιωθεί στο συλλογικό όραμα, ποτέ και πουθενά το άτομο δεν πρέπει να εκμηδενίζεται. Δεν μπορούμε να απαξιώνουμε το σύγχρονο άτομο για χάρη μιας αόριστα μέλλουσας ιδανικής πραγματικότητας, αντιθέτως, η μοναδικότητα και η διαφορετικότητά του είναι ένα από τα λίγα στοιχεία που παραμένουν συγκλονιστικά στον κόσμο μας και ενισχύουν την διατήρηση της ομορφιάς. Αν χάσουμε την μοναδικότητά μας, αν εκμηδενιστεί η προσωπικότητά μας, χάνουμε την ζωή μας. Το κράτος θέλει την μη-σκέψη, την υποταγή, την ομογενοποίηση. Ο σεβασμός της μοναδικότητας του ατόμου αποτελεί ένα ισχυρό ανάχωμα στις πιθανότητες εμφάνισης εξουσιαστικών στοιχείων μέσα στις προσπάθειες συλλογικής οργάνωσης και τα όρια του καθενός πρέπει να γίνονται απολύτως σεβαστά από όλους τους υπόλοιπους.
Ένα τελευταίο αλλά καθοριστικό στοιχείο που θα αναφέρουμε, είναι η καλλιέργεια πνευματικής σύνδεσης. Για να διασφαλίζεται η μη-εμφάνιση της εξουσίας μέσα στις μορφές συλλογικής οργάνωσης, πέρα από ορισμένους συγκεκριμένους κανόνες ή οργανωτικά μέσα που μπορούμε να εφαρμόσουμε, σημαντικό ρόλο παίζει και η συνεχής ανάπτυξη και εμβάθυνση της επικοινωνίας ανάμεσα στα μέλη της εκάστοτε ομάδας. Με αυτό τον τρόπο αφενός απλοποιείται το οργανωτικό μοντέλο που θα χρησιμοποιηθεί και, αφετέρου, δημιουργείται ένα έδαφος συμπόρευσης και εμπιστοσύνης κάτι που με την σειρά του οδηγεί σε ένα κλίμα συντροφικότητας, η οποία ίσως είναι η μεγαλύτερη εγγύηση για την μη-εμφάνιση της εξουσίας.
(iv) Επίλογος
Τη στιγμή που τα κράτη ολοένα και ισχυροποιούνται, μοιάζοντας με άτρωτες μηχανές έτοιμες να κατασπαράξουν καθετί στον πλανήτη, ο αντικρατικός αγώνας φαντάζει ονειροπόλημα. Ωστόσο, ακριβώς αντίθετα, θα λέγαμε πως αποτελεί αναγκαιότητα. Οι άνθρωποι έχουν σχηματίσει ελεύθερες κοινότητες και κοινωνίες πολλές φορές μες στην ιστορία τους, δεν αποτελεί καν ευχή η δημιουργία τέτοιων, είναι ήδη καταγεγραμμένο γεγονός. Η συνείδηση είναι η αφετηρία μας. Η συντροφικότητα είναι το μέσο και ο προορισμός μας, η οργάνωση το μεγάλο μας όπλο. Ο αντικρατικός αγώνας θα είναι μακρύς, χρονοβόρος και επίπονος, αλλά το αποτέλεσμα θα μας ανταμείψει και η σύγχρονη ιστορία θα αρχίσει να γράφεται για πρώτη φορά με πολύχρωμα γράμματα.
Δεν είναι όμως τόσο η επιθυμία μιας ουτοπίας που μας ωθεί στον αγώνα αυτόν, όσο ο φόβος και ο τρόμος της απουσίας του. Ένας κόσμος όπου το κράτος θα βασιλεύει σε κάθε πτυχή της κοινωνίας, σε κάθε σχέση ή επιλογή, σε κάθε κύτταρο και σκέψη του ανθρώπου, ένας τέτοιος κόσμος αποτελεί την απόλυτη κόλαση. Μες στις δυνατότητές μας είναι να μην φτάσουμε σε αυτή την βάρβαρη ματαιότητα. Ο αντικρατικός αγώνας είναι συνειδητός, επίμονος, αναγακαίος. Παραμένει φυσικά πάντα και απελευθερωτικός!
